Đánh thức một không gian sống - Làng của những người già

 

 Đi từ đầu làng tới cuối con đường làng ấy chỉ thấy bóng dáng những người già ở lại và thật khó để bắt gặp những thanh niên trong làng. Người trẻ hơn đã rời làng đi khắp xứ kiếm sống, để lại ngôi làng cổ 500 năm tuổi chìm trong tĩnh mịch cùng những người già cô đơn. Đánh thức một không gian sống mà thời gian và lịch sử dường như đã dừng lại như làng Phước Tích là trách nhiệm bảo tồn di sản văn hóa cổ.

 Đi đến km 40 kể từ Huế ra phía Bắc, rẽ vòng vèo đường liên xã một đoạn thì chúng tôi đến được làng Phước Tích nằm ở huyện Phong Điền. Cái nề nếp làng xứ Huế có thể nói đã đọng lại hết ở Phước Tích. Con sông Ô Lâu xanh mướt ôm trọn những cây đa, những miếu mạo và vườn Huế. Và hàng chục ngôi nhà cổ nằm im lìm trong những vườn cũ.

 

 

Làng Phước Tích đẹp đến mức nghệ sĩ nhiếp ảnh Đào Hoa Nữ về ở cả tháng, chụp đến nghìn bức ảnh mà ra đi không nỡ. Cái tinh thần cốt cách của làng Phước Tích đọng lại trong hai câu chuyện. Vào năm 1939, vua Bảo Đại ban cho gia đình ông Hoàng Như Khuê bức hoành phi bốn chữ Tứ đại đồng đường. Đây là gia đình nổi tiếng đông con và phúc đức trong làng.

Chuyện thứ hai là bà Trương Thị Liễu, chồng bệnh chết sớm vào năm bà mới 18 tuổi, tuy trẻ trung, xinh đẹp nhưng bà ở vậy nuôi hai người con và thờ chồng. Năm 1934, vua Bảo Đại đã ban cho bà bức hoành phi Tiết hạnh khả phong. Bà Liễu sống một đời thanh bạch, đạm bạc nên đại thọ. Trong hai cuộc kháng chiến, Phước Tích đúng như tên gọi, tưởng như ông cha đã tích lũy phước đức, ngôi làng rộng lớn chẳng hề nằm trong tầm bom đạn, vẫn giữ được nguyên vẹn nét cổ xưa quý phái, yên bình.

Nhà rường ở Phước Tích được xây dựng bằng những đội thợ nổi tiếng khắp miền Trung nên tinh xảo, thẩm mỹ và quy mô không kém nhà rường của giới quý tộc chốn kinh thành Huế. Trong làng, bạn có thể gặp những tủ sách cổ, những đình chùa, cây cổ thụ nhiều trăm năm tuổi. Cuối làng, một lò gốm cổ mới được phục chế đã cho ra lò những sản phẩm đơn sơ giống hệt những vật dụng vẫn bán ở chợ làng cách đây 500 năm.

Sau 500 năm lập làng, đầu tháng 4/2009, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch công nhận làng Phước Tích là Di tích văn hóa lịch sử cấp quốc gia. KTS Hoàng Đạo Kính đánh giá: “Cấu trúc và tổ chức không gian làng Phước Tích có thể được coi là điển hình cho mô hình thôn quê của người Việt ở vùng Bắc Trung Bộ. Ở Phước Tích, quỹ kiến trúc cổ và cũ, song cảnh quan và vườn được bao quanh rất trẻ và tràn đầy sức sống”.

KTS Hoàng Đạo Kính cũng đánh giá Phước Tích là một trong vài ngôi làng cổ đẹp nhất VN. Dù không có sự kiện này, thì Phước Tích vẫn đang sống dậy đôi chút nhờ công nghệ làm lễ hội của các kỳ Festival Huế. Mỗi lần lễ hội, khách du lịch lại đổ về Phước Tích ngắm làng cổ. Ngôi làng này gần trung tâm Huế nhưng không nhiều thay đổi là bởi lẽ bên trong khoảng vườn vuông vắn, những ngôi nhà cổ ba gian hai chái còn nguyên vẹn chỉ có những người già cô đơn quạnh quẽ đang sống.

Có mấy cụ đã trên 100 tuổi, nhiều người khác cũng đã làm lễ thượng thọ 80 tuổi. Những người trẻ đã rời làng đi khắp xứ kiếm sống từ lâu. Không gian sống trong làng im lìm, đi gần hết làng mới bắt gặp một cặp vợ chồng trẻ bán nước mía ở gốc cây cổ thụ soi bóng xuống dòng Ô Lâu. Phước Tích không có đất làm ruộng, xưa nay chỉ là nhà vườn của nhiều dòng họ giàu có làm quan ở kinh thành Huế.

Bà Trần Thị Trúc, chủ nhân của một ngôi nhà cổ đẹp nằm giữa làng, kể, những người lui tới trong nhà lại chính là các nghệ sĩ nhiếp ảnh, một đoàn làm phim và các nhà nghiên cứu văn hoá. Con cháu bà thỉnh thoảng về thăm chỉ nói chuyện bán nhà rường của tổ tiên cho đại gia Đà Nẵng, Sài Gòn làm du lịch.

Sở dĩ 27 nhà cổ giá trị nhất làng Phước Tích chưa bị gỡ bán cũng nhờ phước tổ tiên, nền nếp gia phong rất khắt khe, đất lại phát nên con cháu không nỡ lòng bán nốt. Như vậy, sự kiện Phước Tích mới đây được chính thức công nhận là di tích quốc gia có thể là cách giữ lại cho tỉnh Thừa Thiên - Huế một ngôi làng đẹp nhất vùng Bắc Trung Bộ?

Bây giờ làng Phước Tích thỉnh thoảng lại rộn ràng đón tiếp du khách theo tour “Hương xưa làng cổ”, hoặc khách Pháp, Tây Ban Nha thích đến đây du lịch kiểu “như ở nhà” “home-stay”. Lúc ấy bếp mấy ngôi nhà cổ giữa làng lại nghi ngút khói để dạy khách làm bánh ướt và bánh bèo truyền thống.

Những lúc ấy tôi nghĩ rằng KTS Hoàng Đạo Kính thật có lý khi nhận định tại hội thảo gìn giữ phát triển di sản làng cổ Phước Tích cách đây ba năm, rằng, không thể xếp hạng làng Phước Tích như một di tích, mà hãy xếp nó là làng-di sản. Địa phương phải ban hành quy chế bảo tồn, cải tạo và phát triển làng, hướng dẫn duy tu, cải tạo thích ứng các ngôi nhà, cách thức tổ chức du lịch hợp lý.

KTS Hoàng Đạo Kính lo nhất không phải là vấn đề kỹ thuật và đầu tư, mà là làm sao để gắn kết máu thịt, quyền lợi của người dân với di sản, biến di sản thành động lực phát triển kinh tế. Vấn đề đặt ra với làng cổ Phước Tích 500 năm tuổi là gìn giữ di sản văn hóa và tiếp tục phát triển chứ không phải giữ nguyên trạng một di tích.